Darowizna jako zły przykład ucieczki przed egzekucją

Bardzo często decyzja o ogłoszeniu upadłości „konsumenckiej” dojrzewa wśród osób mających problemy finansowe latami. Osoby te łudzą się bowiem, że zdołają sobie poradzić z posiadanym zadłużeniem. Tymczasem rosnące odsetki, w połączeniu z niezbyt dobrym otoczeniem makroekonomicznym (wysokie stopy procentowe) powodują, że osoby takie zdają sobie w końcu sprawę, iż nie udźwigną swojej trudnej sytuacji finansowej, co finalnie powoduje złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.

Niestety w trakcie tych lat poprzedzających ogłoszenie upadłości, dokonywane są różne ruchy na ostatnich składnikach pozostałego majątku, często na rzecz osób bliskich, w celu uchronienia posiadanego mienia przed egzekucją. Dlatego też przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości warto zasięgnąć profesjonalnej porady, czy aby ogłoszenie upadłości nie spowoduje, że syndyk zażąda od osoby bliskiej upadłemu, zwrotu na rzecz masy upadłości mienia, które nie weszło w skład masy upadłości na skutek czynności prawnych dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli.

W jednej z prowadzonych przeze mnie jako syndyk spraw upadły na 4 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, darował na rzecz swojej córki samochód osobowy, na skutek czego egzekucja z majątku upadłego okazała się bezskuteczna. Taka czynność prawna dłużnika w sposób ewidentny podpada pod dyspozycję art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć”. Ustawodawca dodaje ponadto, że „Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności” (art. 527 § 2 Kodeksu cywilnego), a „Jeżeli wskutek czynności prawnej osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli” (art. 528 Kodeksu cywilnego). Przepisy te mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu upadłościowym.

Z perspektywy przytoczonych regulacji darowizna dokonana przez dłużnika, uciekającego przed egzekucją, na rzecz osoby mu bliskiej jest bezskuteczna względem masy upadłości po pierwsze dlatego, że ogłoszenie upadłości powoduje, iż syndyk, nie musi już w procesie wykazywać, że upadły wskutek dokonania czynności stał się niewypłacalny, gdyż ogłoszenie upadłości somo w sobie jest dowodem na niewypłacalność dłużnika. Po drugie dokonanie nieodpłatnej czynności prawnej na rzecz osoby bliskiej zwalnia syndyka z konieczności przeprowadzania dowodu, iż osoba trzecia o niewypłacalności dłużnika wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Wynik takiego procesu jest więc przesądzony i sprawi, że darowizna zostanie przez sąd uznana za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości, co z kolei umożliwi syndykowi wystąpienie z powództwem o zapłatę względem obdarowanej córki upadłego.

Mając na uwadze powyższy przykład przed wniesieniem do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, dłużnik powinien dokładnie rozważyć, z jakimi konsekwencjami może się wiązać wszczęcie postępowania upadłościowego. Jedną z kwestii, którą należy przeanalizować jest to, czy na przestrzeni ostatnich 5 lat dłużnik nie dokonywał czynności prawnych, które mogłyby zostać uznane za dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli. Do potencjalnych zagrożeń zalicza się najczęściej – choć nie tylko – umowę darowizny, przy czym na potrzeby omawianej instytucji w orzecznictwie sądowym przesądzono, że za czynność nieodpłatną można uznać sprzedaż za symboliczną złotówką, a za czynność odpłatną – darowiznę obciążoną poleceniem. Innymi słowy, we wszystkich przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów jest uzależniona od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego charakteru odpłatności czyniłoby tę czynność czysto iluzoryczną. Doświadczenie wskazuje bowiem, że czynność nieodpłatna zostałaby zastąpiona czynnością, w której świadczenie jednej strony odpowiadałoby świadczeniu drugiej, tyle że o wartości niewspółmiernie niższej (wyrok SN z 16 września 2011 r., sygn. akt IV CSK 624/10, OSNC-ZD 2012, nr D, poz. 75).

We wspomnianym przykładzie, brak profesjonalnej pomocy prawnej na etapie przygotowywania wniosku o ogłoszenie upadłości sprawił, że syndyk zobowiązany jest do odzyskania utraconego przez masę upadłości mienia, co z jednej strony znacząco wydłuży postępowanie upadłościowe, a z drugiej przysporzy problemów finansowych córce upadłego. Tymczasem w powołanej sytuacji faktycznej odczekanie ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości jeszcze przez rok, zamknęłoby drogę syndykowi do wzruszenia darowizny na drodze sądowej.